Rouw bij jongeren: een onduidelijke achtbaan aan emoties

Het kan nogal rauw op je dak vallen: rouw. Op een bepaald moment in ons leven krijgen we er allemaal mee te maken. Als we rouwen, worden we overstelpt door emoties en functioneren we tijdelijk op de automatische piloot. Anna kan daarover meepraten: zij verloor haar moeder toen ze zestien was. Misschien is het voor de jongeren waarmee jij werkt ook wel een issue.

Wat is rouw?

Rouw betekent dat je een emotionele reactie hebt als gevolg van een verlies. Dit kan het verlies van een dierbare zijn, maar rouw gaat verder. Je kunt ook rouwen om een relatie die uitgaat, de scheiding van je ouders, een huisdier dat doodgaat of om een vriendschap die is doodgebloed. Ook rouwen om iets wat (nog) niet is gebeurd, maar wat je wel graag wilt, is een vorm. Denk bijvoorbeeld aan iemand die graag een relatie wil, maar nog niemand is tegenkomen.

Hoe wordt rouw geuit?

Als iemand rouwt, is hij vaak verdrietig. Maar er zijn veel meer gevoelens die bij rouwverwerking horen. Rouw-emoties, kun je ze noemen. Denk aan boosheid, verwarring, angst, machteloosheid, moedeloosheid, onzekerheid, wanhoop, schrik, verdriet of je beroerd voelen.

Dat jongeren in een periode van verlies veel emoties ervaren, is heel normaal. Het mag er zijn. Maar hoe ga je hier nu als jeugdleider of jongererenwerker mee om?

Zichtbaar gedrag

Als jongeren rouw-emoties ervaren, is het soms niet duidelijk voor henzelf wát ze precies ervaren. Ze proberen het te verbloemen door ander gedrag te laten zien. De ene jongere lijkt extra vrolijk te zijn op de club, de andere heeft een muur opgetrokken en is gesloten, en een derde jongere laat opstandig en uitdagend gedrag zien.

Belangrijk om te weten, is dat het gedrag wat jongeren laten zien, het gevolg is van de emoties die ze ervaren. Wanneer ze overspoeld worden door verschillende gevoelens, bijvoorbeeld als gevolg van een heftige gebeurtenis, weten ze niet goed hoe ze hiermee om moeten gaan en hoe ze dit moeten verwerken. Ze laten dus gedrag zien wat niet past bij wat zij eigenlijk doormaken. Ze zetten een masker op, wat hen helpt om de dag door te komen.

Anna

Teamleider Eva-Maria uit Arnhem herkent dit. Ze vertelt: “Op de school waar we ons jongerenwerk uitvoeren was een nieuw meisje gekomen, Anna*. Zij werd door de docenten als lastig ervaren en was in de lessen op een vervelende manier aanwezig.”

Eva-Maria had Anna ook een paar keer gezien en het gedrag was haar ook opgevallen. “Samen met de mentor van Anna zijn we in gesprek gegaan om te kijken wat we voor haar zouden kunnen betekenen. Docenten vonden het erg lastig om achter het gedrag te kunnen kijken, en te ontdekken wat de manier was om goed contact te leggen. Ik heb de insteek voorgesteld om de relatie te vergroten met het meisje.”

Rouwverwerkingstraject
Dit wierp zijn vruchten af, want na een paar gesprekken kwam naar boven dat Anna recent haar moeder had verloren. Dit had grote impact op haar, maar ze wilde niet zwak overkomen door haar verdriet te laten zien. Door vervelend gedrag en een grote mond in de klas, probeerde ze haar verdriet te overschreeuwen.

“Uiteindelijk ben ik met Anna en nog een paar andere leerlingen gestart met een rouwverwerkingstraject. Dit met ondersteuning van ervaringsdeskundigen en professionals”, vertelt Eva-Maria.

Emoties herkennen
Hoewel het opzetten van een masker helpt om de dag door te komen, is dit uiteindelijk niet de oplossing om rouw-emoties goed te verwerken. Om dat te bereiken, moeten jongeren leren wat hun emoties betekenen, ze te herkennen en er ruimte aan geven. Het is dus belangrijk om aan jongeren uit te leggen wat er bij hen gebeurt. 

Het leren herkennen van emoties begint bij weten welke emoties er allemaal zijn. Harry van de Pol en Michelle van Dusseldorp, auteurs van het boek Goed voelen, onderscheiden zeven verschillende basisemoties: schaamte, verdriet, angst, walging, boosheid, blijdschap en nieuwsgierigheid. Vervolgens draait het om het besef dat emoties er niet zomaar zijn, maar dat ze een signaal zijn van je lichaam, dat jouw verstand iets wil vertellen. Het draait uiteindelijk niet om de emoties die je hebt, maar wel om wat je er mee doet.

Golven
Volgens Van de Pol en Van Dusseldorp kun je emoties vergelijken met golven. Je hebt twee opties om met rouw-emoties om te gaan. Allereerst kun je proberen er tegenin te zwemmen en je hoofd boven water te houden. Dit put je volledig uit, want de stroming van de emoties is zo hard dat je erdoor wordt meegesleurd, in plaats van dat je de richting op gaat waarheen je wilt zwemmen.

De tweede optie is je emoties gebruiken om erop te ‘surfen’. Dan stop je je emoties niet weg of zwem je er niet tegenin, maar gebruik je ze als signaal: je lichaam vertelt je hoofd dat het even niet goed met je gaat. Vanuit dat signaal kun je keuzes maken die je gaan helpen zodat het weer goed met je gaat.

Je emoties mogen er zijn. Door ze de ruimte te geven, verliezen ze hun intensiteit. Daardoor veranderen ze van een hevige, woeste golf in een hanteerbare stroom water met ups en downs. Je wordt er niet meer door overspoeld, maar je kunt er goed mee omgaan.

"Door je emoties de ruimte te geven, veranderen ze van een hevige, woeste golf in een hanteerbare stroom water met ups en downs."

 

Wat levert het verwerken van rouw-emoties je op?
Rouw-emoties verwerken zorgt ervoor dat je weer rust in je hoofd voelt en dat je je beter voelt. Dit betekent niet dat de gevoelens helemaal verdwijnen. Als je rouw voelt, dan blijven de emoties bestaan. Maar door er ruimte aan te geven en het tijd te geven, zorgt dit ervoor dat de heftigheid van de emoties langzamerhand verdwijnt. Het gevolg is dat je niet meer aan het overleven bent, maar langzaam weer begint met echt leven.

Dat de rouw-emoties minder worden betekent niet dat het gemis minder groot is. Je hoeft je er niet schuldig over te voelen. Je kunt steeds iets minder verdrietig zijn als je iemand hebt verloren, maar dat betekent niet dat jouw liefde voor deze persoon verdwijnt of niet goed genoeg was. Je zet, hoe ingewikkeld ook, stappen om zelf weer verder te gaan.

Het verdriet mag er zijn
Dit heeft Anna ook geleerd, door het rouwverwerkingstraject dat ze is aangegaan. “Ze heeft verteld dat ze daardoor in kon zien dat haar verdriet er mag zijn. Hierbij was het voor haar belangrijk dat ze gezien werd en dat er mensen waren die langs haar gedrag keken en haar wilden leren kennen”, aldus Eva-Maria.

Tips om goed om te gaan met rouwende jongeren

1. Laat een jongere die in een rouwproces zit weten dat hij er mag zijn, en ook dat wat hij ervaart er mag zijn. Het is niet fijn wat hij meemaakt en voelt, maar hij mag erdoor overspoeld worden.
2. Sta naast de jongere. Hoewel hij misschien een masker op heeft, waardoor het gedrag dat hij laat zien niet authentiek is, is het goed om naast hem te blijven staan en stapje voor stapje door het masker heen te breken. Wees zelf open en stel je kwetsbaar op.
3. Is het je gelukt om goed contact op te bouwen? Leg dan uit wat er bij hem gebeurt. Vertel wat rouw-emoties zijn, hoe dit zich vertaalt naar zijn gedrag en hoe hij hier mee om kan gaan. Help hem om de ruimte te geven aan zijn emoties, door ze te zien als golven waarop je kunt surfen.
4. Worstelt jouw jongere serieus met rouw en gaat het echt niet goed? Schakel dan hulp in of zorg ervoor dat hij weet bij wie hij terecht kan. 

Tot slot
Vind jij het lastig om ingewikkelde thema’s zoals rouw te bespreken met jouw jongeren? In onze clubprogramma’s behandelen we juist deze ingewikkelde thema’s, om jou te helpen dit bespreekbaar te maken met jouw jongeren, op de manier bij hun leeftijd past. Zo komt het onderwerp rouw aan bod bij de Stay Solid lijn voor 16+ in het aankomende jeugdwerkseizoen van 2022-2023.

Benieuwd naar dit clubprogramma? Vraag hier een proefexemplaar aan!

Dit artikel is geschreven door Petra Wursten. Petra is werkzaam bij Youth for Christ waar zij onder andere Solid programma's schrijft. Daarnaast heeft zij jarenlange ervaring als jeugdleider en heeft ze haar eigen onderneming waarin zij jonge vrouwen coacht en traint om in hun kracht te staan. 

*Anna is een fictieve naam.

Voor dit artikel is de volgende bron geraadpleegd:

Dusseldorp, M. v. & Pol, H. v. d. (2020) Goed voelen.