Waarom polarisatie jongeren beschadigt (en wat jij daaraan kunt doen)

Polarisering in Nederland; het lijkt wel een vechtscheiding waarvan jongeren de dupe zijn. Groepen volwassenen staan schreeuwend tegenover elkaar. Zonder echt te luisteren. Zonder rekening te houden met de schade die het jongeren aandoet.

Jongeren van vandaag groeien op in een tijd van maatschappelijke onrust, waarin polarisatie toeneemt. Het wij-zij denken, tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen en extreme uitlatingen zetten de boel op scherp. Dit heeft invloed op onze jongeren! Jongeren zijn kwetsbaarder dan volwassenen, omdat zij zich in de belangrijkste ontwikkelingsfase van hun leven bevinden. Hun hersenen zijn nog volop in ontwikkeling, waardoor zij meer in zwart-wit denken. Hierdoor zijn zij gevoeliger voor polariserende invloeden. Bij het ontwikkelen van een eigen identiteit zijn jongeren sterk gericht op hun sociale omgeving, waarin identificatiefiguren leidend zijn. Wie zijn die goede rolmodellen in deze tijd van polarisatie waar jongeren een voorbeeld aan kunnen nemen?

"Bij het ontwikkelen van een eigen identiteit zijn jongeren sterk gericht op hun sociale omgeving, waarin identificatiefiguren leidend zijn."

Van spanning tot conflict
Polarisatie onder jongeren uit zich in spanningen, onvrede en boosheid. Als gevolg daarvan trekken zij zich terug; samen in een groep van gelijkgestemden, fysiek of in de digitale wereld. In groepsverband worden standpunten altijd extremer en sociale media wakkert deze nog verder aan. Jongerenwerker Matheus: “Sommige jongeren lijken in een eigen, parallelle wereld te leven. Ze praten alleen met gelijkgestemden, verkeren in dezelfde netwerken en worden digitaal gevoed door hetzelfde algoritme. Alle beelden, woorden en mensen versterken en bevestigen de eigen kijk op de wereld. Er is weinig ruimte voor andersdenkenden of nuance.” Jongeren kunnen zich daardoor meer gaan afsluiten en afzetten. Dit versterkt het gevoel buitengesloten te worden, waardoor ook hun vertrouwen in instituties en de samenleving daalt. 

Teamleider en jongerenwerker Matheus Sales de Moura van Youth for Christ Jongerencentrum Pitstop Eindhoven.

Verbinden ondanks verschillen
Om dit te voorkomen is het nodig dat jongeren leren nuanceren, leren verbinden ondanks verschillen. Maar hoe doe je dat? En wie leert hen dat? Op straat, op school en in hun leefwereld hebben ze inspirerende en positieve rolmodellen nodig. Mensen die vragen stellen en oprecht luisteren naar wat hen drijft. Die willen weten waar jongeren bang voor zijn, wat hun dromen zijn en op welke manier zij zich in willen zetten in de samenleving. Hierin vervullen jongerenwerkers en jeugdleiders een belangrijke rol.

Leer van jongerenwerkers
Om echt met jongeren in gesprek te komen, is het belangrijk aandachtig naar hen te luisteren en daarbij emotioneel aanwezig te zijn. Een vaardigheid die we van jongerenwerkers kunnen leren. Jongerenwerkers zijn over het algemeen positieve rolmodellen, die laten zien hoe je nuanceert en begrip toont, zonder je eigen mening te verliezen. Zij nemen de vertrouwensrelatie met de jongere serieus. Daarbij richten zij zich op het versterken van het zelfvertrouwen, eigenwaarde en identiteit bij de jongere. Dit maakt hen weerbaarder tegen extreme gedachten of beïnvloeding.

"Om echt met jongeren in gesprek te komen, is het belangrijk aandachtig naar hen te luisteren en daarbij emotioneel aanwezig te zijn. Een vaardigheid die we van jongerenwerkers kunnen leren."

Vertrouwensrelatie en spanning
Polarisatie onder jongere zorgt van misstanden en onderhuidse spanningen tot openlijke incidenten of escalatie. Negatief denken, vooroordelen en angst kunnen uitmonden in conflicten of extreem gedrag. Jongerenwerker Jan: “Laatst maakte een jongere een extreem ongepaste opmerking. Ik zag andere jongeren schrikken en naar mij kijken. Dus ik moest in een split-second handelen. Nu kon ik de jongere afkappen, bestraffen en de deur wijzen. Dan zou ik duidelijk laten zien dat zulk extreem gedrag ontoelaatbaar is. Maar dan verbreek ik ook de relatie én vergooi ik de kans op een gesprek.” Terwijl juist het aangaan van een gesprek en luisteren op emotioneel niveau, de relatie met de jongere versterkt. Hierdoor blijf je in contact en ontdek je de onderliggende beweegredenen van extreem gedrag. Door te vragen of andere jongeren dit herkennen, creëer je de mogelijkheid voor anderen in de groep om zich te uiten. Door tijd te nemen om naar jongeren te luisteren, voelen zij zich serieus genomen en weet je als jongerenwerker wat er speelt in de groep.

Jongerenwerker Frank van der Wildt in gesprek tijdens de sportweek in Rotterdam

Luisteren en kritisch denken
Daarnaast is het erg belangrijk om het kritisch denken in een groep te blijven stimuleren en jongeren te wijzen op onzuivere bronnen of onjuistheden. Maar zonder voorbij te gaan aan de diepere laag. Jan: “Ik had de extreme opmerking kunnen weerleggen, met een rationeel tegenargument. Dit had snel duidelijkheid gegeven, maar dan zou ik ook voorbijgaan aan wat er achter zo’n opmerking zit: de beleving en angst van de jongere.” Jongeren hebben ruimte nodig om te kunnen ontwikkelen. Fouten mogen maken is een belangrijk onderdeel daarvan. Daarom moeten zij hun standpunt duidelijk kunnen maken, zonder veroordeeld te worden. Jan: “Dus ik vroeg gewoon waarom hij zo’n opmerking maakte, en bleef open en zonder oordeel doorvragen. Ik luisterde naar wat de zorgen en emoties waren - in zijn geval angst en onwetendheid - en sloot daarop aan.”

"Jongeren hebben ruimte nodig om te kunnen ontwikkelen. Fouten mogen maken is een belangrijk onderdeel daarvan."

Wat werkt tegen polarisatie?
Om polarisatie onder jongeren tegen te gaan, is het belangrijk dat zij zich binnen de ‘eigen groep’ kunnen uitspreken. Uit onderzoek blijkt dat juist het zichtbaar maken van de diversiteit binnen de eigen groep, zorgt voor minder vooroordelen ten aanzien van andere groepen. Jongeren moeten leren dat ze zich uit kunnen spreken, ook als hun mening niet populair is, zonder dat ze direct worden weggezet.

Wat kan jij doen?

• Wees duidelijk: uitsluiting en discriminatie kan en mag niet. Of het nu gaat om afkomst, achtergrond, leeftijd, etniciteit, gender of wat dan ook. Wees inclusief in je taalgebruik.
• Ga er niet van uit dat jongeren wel weten hoe het allemaal werkt. Help jongeren, door hen de vaardigheden bij te brengen waarmee zij verder kunnen komen. Bijvoorbeeld het leren om conflicten op een vreedzame manier op te lossen. Geef zelf het goede voorbeeld en zet jongeren in een actieve rol, daarmee help je ze te groeien in weerbaarheid.
• Benadruk gemeenschappelijkheid tussen groepen. Het is effectiever om in de communicatie te benadrukken wat we met elkaar gemeenschappelijk hebben. Gedeelde ervaringen zijn een goed startpunt voor het vinden van overeenkomsten.
• Neem hun bezorgdheid serieus. Probeer oprecht nieuwsgierig te zijn naar andere meningen. Angstige of kritische jongeren zijn ook volwaardige leden van onze samenleving.

Tot slot
Denk jij wel eens: ‘Hoe krijg ik meer grip op mijn groep? Hoe kan ik jongeren beter leren begrijpen? Wat speelt er in de digitale leefwereld van jongeren?’ Ontdek dan hoe onze online trainingen jou kunnen helpen! Klik hier voor meer informatie. 

Dit artikel is geschreven door Jan Verduijn. Jan is trainer, onderwijskundige en adviseur, en heeft ruim 15 jaar ervaring als jongerenwerker op straat en in de kerk. Vanuit Youth for Christ Nederland stimuleert hij kerken uit te reiken naar jongeren in hun buurt, dorp of stad. 

_{Voor dit artikel zijn de volgende bronnen geraadpleegd:}

_{‘Jongeren en polarisatie. Verkenning naar polarisatie waarbij jongeren zijn betrokken en gehanteerde werkwijzen om hier mee om te gaan.’ Verwey-Jonker Instituut, Nederlands Jeugdinstituut in opdracht van Platform JEP.}

_{Kennisplatform Integratie & Samenleving, ‘Theorieën en aanpakken van polarisatie’, 2020, Joline Verloove, Ron van Wonderen, Hanneke Felten}

_{Platform JEP ‘Handen ineen voor meer veerkracht bij jongeren’ Preventie van radicalisering en polarisatie: een literatuuronderzoek naar beleid, prioriteiten, programma’s en samenwerkingspartners. Paul Mutsaers & Sibel Demir}

_{COVID-19 Narratives that Polarise, Radicalisation Awareness Network (RAN), Dr. B. Wansink and BS. J. Timmer}

_{Coronacrisis vergroot verschillen tussen jongeren op de arbeidsmarkt, nos.nl, 28 december 2021} 

_{Movisie, Grensoverschrijdend gedrag aanpakken. Wat werkt bij het activeren van omstanders?’ Zsuzsa Kovács, Sahar Noor}

_{SCP COB Het perspectief van jongeren, Kantar, november 2020}